کودتای 28 مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) بر علیه دولت محمد مصدق در 28 مرداد ۱۳۳۲ به انجام رسید و در پی موفقیت کودتا و سقوط کابینه دولت ملی دکتر مصدق، سرلشکر فضل‌الله زاهدی عهده‌دار تشکیل کابینه جدید شد.

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از جمله وقایع مهم تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود که هنوز پس از گذشت سال‌ها از تاریخ وقوع آن، زوایای پیدا و پنهان بسیاری دارد. سیاست‌های استعمارستیزانه مصدق، عاملی بود که سبب شد تا آمریکا و هم‌پیمانانش، کودتایی را برای مهار جنبش ملی نفت و جلوگیری از اجرای آن طراحی و اجرا کنند.

از نظر رضاخان، فرماندهان وظیفه‌ای جز جنگیدن با مخالفان و شکست آنان نداشتند. در صورت عکس شدن این قضیه، یعنی شکست خوردن فرماندهان، مجازاتی بزرگ پیش رویشان قرار داشت. این مجازات اعدام و یا مرگ به بدترین شکل ممکن بود. درواقع هیچ چیز نمی‌توانست شکست را برای رضا خان توجیه نماید.

بحران دهه ۱۹۳۰ زندگانی را بر مردم بومی مستعمره‌ها سخت‌تر و ناگوارتر کرد و شکاف اجتماعی بین دهقانان تنگدست و کارگران مزدبگیرد که درآمدشان پابرجا بود - از یک سو، و بین دهقانان بینوا و بورژوازی بازرگان از سوی دیگر، فراخ‌تر شد.

حرکت توهین آمیز سفرای انگلستان و روسیه در بازنمایی تصویر کنفرانس تهران (1943) در حالی صورت گرفته که دولتهای انگلستان و روسیه با همراهی ایالات متحده در این کنفرانس بدون اطلاع مقامات ایرانی و برخلاف مصالح ملت ایران تصمیمات مهمی گرفتند. بازخوانی این رخداد تاریخی عبرتهای زیادی خواهد داشت.

نفوذ فرهنگ و تمدن غرب در دوره قاجاریان، علاوه بر تغییرات عمقی در بسیاری از سطوح فرهنگی و سیاسی، به تغییراتی در ابعاد ظاهری نیز انجامید و این تغییرات که با ورود کالاهای تجملاتی غرب نیز همراه بود، باعث شد تا بسیاری از امور فرهنگی و حتی مذهبی، رنگ و بوی تجملاتی بیابد.

بعد از آنکه قیمت نفت چند برابر شد، شاه برنامه‌های زیادی را در بخش‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی طرح‌ریزی کرد؛ اما بسیاری از این برنامه‌ها در حالی مطرح شدند که وضعیت کشور از نظر اجتماعی با مشکلات عدیده‌ای روبرو بود. درواقع تا قبل از افزایش قیمت نفت اقدامات خاصی در زمینه اعتلای فرهنگ و وضعیت اجتماعی کشور صورت نگرفته بود.

نیروهای انقلابی با اعتراضات مداوم خود، عرصه را بر حکومت تنگ کرده‌اند. این امر به ویژه پس از راه‌پیمایی‌های تاسوعا و عاشورا (19 و 20 آذر) تشدید شده است.

بسیاری از اعضای خانواده رشیدیان علیرغم آنکه به استناد اسناد سیاسی، در خدمت تشکیلات جاسوسی انگلیس بوده و در بسیاری از توطئه‌های داخلی علیه مردم مشارکت داشتند؛ اما همواره منکر این موضوع بودند. در حالی که در ازای خدمات سیاسی ارزنده خود به عوامل غربی، از امتیازات اقتصادی خوبی هم برخوردار شدند.

دیدگاه شاه نسبت به مطبوعات خارجی هم به مانند مطبوعات داخلی با تردید و سوظن همراه بود. به همین دلیل مصاحبه او با مطبوعات خارجی به ندرت و در مواقع خاصی اتفاق می‌افتاد. دلیل این موضوع، ترس شاه نسبت به درج واقعیات سیاسی کشور و مخدوش شدن چهره او بود.

فعالیت‌های شرق شناسان که گاه همسو و همراستا با فعالیت‌های استعماری بود، از طرق مختلف در خدمت منویات کشورهای استعمارگر قرار داشت. مهمترین این روش‌های نوشتن کتاب، انتشار روزنامه‌ها و مجلات مختلف و... بود.

رضاشاه پایه‌های قدرت خود را پله به پله و با اقدامات متعدد انجام داد. یکی از پایه‌های مهم در راستای تکوین دولت مطلقه و یا استبدادی، حذف گروه‌های محلی پراکنده از جمله عشایر بود. این سیاست تحت عنوان سیاست یکجانشینی انجام گرفت. یکجانشینی عشایر که به همان تخته قاپو معروف است طی چند سال و با خشونت هر چه تمام انجام شد و منجربه زندانی و کشته شدن تعداد زیادی ...

علامه امینی گذشته از آن که در عصر مجاهدین مبارز علیه استعمار و استبداد پرورش یافت، خود نیز به تربیت و پرورش شاگردانی همت گماشت که خود سمبلی از مبارزه با استعمار و استبداد گشتند. او ضمن الهام از بسیاری از مجاهدین، خود به ابداع روشی منحصر در مبارزه و آگاه‌سازی مردم پرداخت که مختص شخص او بود.

براساس نوشته های تاریخی، بیماری وبا آشنای دیرسال و بلای جان مردم تهران بود و چند سال یک‌بار، به‌ویژه تابستان‌ها، نازل می‌شد و گروه‌گروه قربانی می‌گرفت. درباریان و توانگران و گروهی از مردم که توان فرار داشتند، به ییلاقات می‌گریختند، شهر می‌ماند و عفریت مرگ و مردم بی‌پناه.

دکتر مصدق در مرداد 1332 طی یک رفراندوم دست به انحلال مجلس زد. برخی معتقدند این رفراندوم از نظر قانونی نادرست بود و اقدام دکتر مصدق در انحلال مجلس کاملاً غیرقانونی بود؛ حتی علیرغم آنکه رفراندوم غیرقانونی بود؛ به درستی هم اجرا نگردید. اما دکتر مصدق خود با ارائه دلایلی معتقد بود که رفراندوم و انحلال مجلس ایراد قانونی نداشت. 

بعد از کودتای 28 مرداد 1332، مشکل نفت در قالب کنسرسیومی متشکل از چند کشور غربی حل شد. شاه مدعی بود که این قرارداد عایدات زیادی را از نفت شامل حال ایران کرده است در حالی که به باور دکتر مصدق، کنسرسیوم منجربه ضرر هنگفتی به ملت بوده است.

سلسله قاجاریه که نشات گرفته از یک ایل بود، با همان نگاه قبیله‌ای کشور را اداره می‌کرد و ارتشی منظم سال‌ها و تا آخرین روزهای انقراض این حکومت تشکیل نشد.

شاه مخالفین سیاسی را به بدترین شکل شکنجه می‌داد. این موضوع بارها در ابعاد داخلی و بین‌المللی موضوع انتقاد افراد و نهادهای مختلف قرار گرفته بود. به باوری بسیاری از سازمان‌های مدافع حقوق بشر بسیاری از احکام صادره برای مخالفین، مطابقتی با جرم آنها نداشت.

بریتانیا در میان استعمارگران، پهناورترین و بیشترین مستعمرات را از آن خود کرده بود. تا جایی که گفته می‌شد، آفتاب در بریتانیا غروب نمی‌کند. این مستعمرات شامل کشورهای کنونی مختلف در چند قاره بود و بریتانیا به اشکال مختلف آنها را اداره می‌کرد.

در جریان انقلاب اسلامی و مبارزه با طاغوت؛ روحانیت پیشاپیش سایر اقشار حضور داشته و بیشترین هزینه‌ها را متحمل گردیدند. کسانی چون شهید آیت الله سید محمدرضا سعیدی شربت شهادت را نوشیدند و کسانی دیگر سال‌ها تبعید و شکنجه و زندان را به جان خریدند تا اندیشه‌های امام خمینی (ره) که عصاره ناب اسلام بود را در ایران انتشار دهند.